ENDİKASYONLARI
Diş arkı genişletilmesi veya lokal diş konum bozuklukları gibi sınırlı diş hareketleri gerektiren olgularda,
Çeneler arasında antero-posterior yönde uyumsuzluğun bulunmadığı yani iskeletsel sınıf I ilişkinin bulunduğu durumlarda.
Karışık dişlenme döneminde büyümenin yönlendirilmesinde.
Bir veya birkaç dişi ilgilendiren basit düzeydeki çapraşıklıklarda.
Diş köklerinin iyi konumda olduğu, kronların ise basit eğilme hareketleri ile normal konuma gelebileceği durumlarda,
Üst ve alt diş kavislerinin birbirine bağlı olmaksızın tedavi edilebileceği olgularda,
Saggital yönde artmış overjetin veya tersine overjetin çene kemiklerinin uyumsuzluğunabağlı değil, keserlerin konumlarındaki bozukluğa bağlı olduğu durumlarda
Transversal yönde tek veya çift taraflı dişşel çapraz kapanış olgularında, bukko-lingual yönde mandibular yana kaymaya bağlı okluzal bozuklukların düzeltilmesinde.
Seri çekim veya yer miktarı fazla olan bazı çekimli olgularda, basit eğilme hareketi ile dişlerin konumlarında düzelme sağlanabilecek durumlarda,
(Çekim sonucu gerekli diş hareketi için ya tam ya da biraz fazla yer elde edilebilmelidir.
Çünkü çekim boşluklarının kapatılmasında hareketli apareyler yetersiz kalabilirler. )
Çene darlığının giderilmesinde
Erken süt dişi kaybına bağlı boşlukların koruyucu olarak doldurulmasında
Parmak emme , diş gıcırdatma gibi kötü alışkanlıkların giderilmesinde
Karışık dişlenme sonrası ortaya çıkan dişsel ön açık kapanışlarda,
Diş çekimleri sonrası ortaya çıkan dişsel ön açık kapanışlarda,
Dik yönde normal gelişmiş veya hipodiverjan eğimli olgularda ,
Ağız hijyeni ve hasta işbirliğinin uygun olduğu olgularda,
Bitmiş bir tedavinin pekiştirilmesi amacıyla kullanılır.
Hareketli Apareyler
Ağız da tutuculuğu kroşeler yardımı ile sağlanan yada dişe yapıştırılmadan tutuculuğunu dişlerin aproksimal aralıklarından direkt olarak sağlayan ve hasta tarafından çıkarılıp takılabilen apareylere haraketli aparey denir.
NEDİR?
Transversal yönde tek veya çift taraflı dişşel çapraz kapanış olgularında, bukko-lingual yönde mandibular yana kaymaya bağlı okluzal bozuklukların düzeltilmesinde.
Seri çekim veya yer miktarı fazla olan bazı çekimli olgularda, basit eğilme hareketi ile dişlerin konumlarında düzelme sağlanabilecek durumlarda,
(Çekim sonucu gerekli diş hareketi için ya tam ya da biraz fazla yer elde edilebilmelidir. Çünkü çekim boşluklarının kapatılmasında hareketli apareyler yetersiz kalabilirler. )
Çene darlığının giderilmesinde
Erken süt dişi kaybına bağlı boşlukların koruyucu olarak doldurulmasında
Parmak emme , diş gıcırdatma gibi kötü alışkanlıkların giderilmesinde
Karışık dişlenme sonrası ortaya çıkan dişsel ön açık kapanışlarda,
Diş çekimleri sonrası ortaya çıkan dişsel ön açık kapanışlarda,
Dik yönde normal gelişmiş veya hipodiverjan eğimli olgularda ,
Ağız hijyeni ve hasta işbirliğinin uygun olduğu olgularda,
Bitmiş bir tedavinin pekiştirilmesi amacıyla kullanılır.
Çeneler arasında vertikal, saggital ve transversal yön uyumsuzluğunun söz konusu olduğu olgularda, (monoblok apareyler dışında)
Üst ve alt arklarında yürütülecek tedavilerin koordinasyonu gerekiyorsa,
Aşırı dişsel derin kapanış veya açık kapanış olgularında,
Aşırı çapraşıklık veya polidiastama olgularında
Dişin eksen eğiminin veya köklerinin uygun olmadığı olgular,
Dişlerin intikali hareketinin gerektiği olgularda,
Arka dişlerdeki rotasyonlar veya birden fazla aşırı rotasyonun var olduğu olgular,
Yumuşak doku ve diş kavsi ilişkisinin uygun olmadığı durumlar,
Hasta uyumsuzluğunun ve ihmali söz konusu ise,
Ağız hijyeninin kötü olduğu olgularda , hareketli apareyler ile tedavi uygun değildir.
KONTRENDİKASYONLARI
Sabit apareylere göre estetik daha az etkilenir.
Daha hijyeniktir. Temizliği kolaydır. Çürük oluşturma riski daha azdır.
Kısa sürede daha fazla sayıda hasta bakılabilir.
Apareyin ara seansları daha azdır.
Yapımı ucuz ve kolaydır.
Güvenilirdir. Hasta tarafından takılıp çıkarılabilir.
Kırılsa tamir edilebilir.
AVANTAJLARI
Büyümeye rehberlik yapabilir.
Dişlerin gerekli fizyolojik hareketlerinde daha çok serbestlik tanırlar.
Bir seferde kontrollü olarak bir ya da birkaç diş hareketi mümkündür.
Basit eğilme ve gömme hareketleri yapabilirler.
Damağın genişletilmesi veya alt dişlerin hareketi için alveoler kemikten destek alınmasını sağlar.
Isırma düzlemleri kullanılarak kapanıştaki kilitlenmeler açılabilir.
BÖLÜMLERİ
Bir hareketli apareyin
3 temel öğesi vardır.
- Plak Gövde
- Tutucu elemanlar
- Aktif elemanlar
- PLAK GÖVDE
- Adams Kroşe
- Üçgen Kroşe
- C Kroşe
- Ok Kroşe
- Lingual Kroşe
- Jackson Kroşe
- Duyzing Kroşe
- Crozat Kroşe
- Vestibük Ark
- TUTUCU ELEMANLAR
- AKTİF ELEMANLAR
- Zemberekler
- Elastikler
- Vestibül Ark
PLAK GÖVDE:
Plak gövdenin esas amacı apareyin tüm elemanlarını taşımak ve ağızda tutuculuğunu sağlamaktır.
Genellikle ortondontik akrilden veya bioplast materyallerinden yapılırlar.
Ortodontik apareylerde esas tutuculuk kroşeler yoluyla sağlanır.
Tutuculuk amacıyla doku desteği protezlerde olduğu kadar önemli değildir.
Hatta birçok durumda dilin hareket alanını arttırmak amacıyla plağın arka sınırları
önde rugalar hizasına kadar kaydırabilinir. Üst çenede plak gövde, özel bir amaç için plağın kesilip çıkarıldığı yerin haricinde, bütün dişlerin palatinal yüzeyleri ile temastadır. Atnalı şeklindeki plak gövde, en son sürmüş olan molardişin distaline kadar uzatılmalıdır.
Alt çene plağın sınırları, alveol çıkıntıların yüksekliği ile tayin edilir.
Tutuculuk kroşelerle ve apereylerin kendi tutuculuk özelliği ile sağlanır. Plak alt alveoler bölgede daha kalın yapılmalıdır.
Bu bölgede undercuta uygun şekillendirilmiş bir plak, gingival dokulara batacak yada ağrılara neden olacaktır.
Akrilik yeterince kalın olursa, periferik bir bölgesinden uygun parçanın kaldırılmasına imkan tanıyacak ve apareyin kullanılmasını kolaylaştıracaktır.
Hareketli bir apareyin faydalı olması, onun öncelikle palk gövde kısmı stabilitesine bağlıdır.
Üst çeneyeyapılan hareketli apareylere hem daha iyi tahammül edilir ve hem
de alt çene apareylerinden daha fazla başarılıdır.
Alt çenedeki hareketli apareyler, alt çenenin şekline bağlı olarak biraz daha esnek olduğundan stabilitesi daha
az olup , kırılmayada daha meyillidir.
Alt ve üst çenede plak gövdenin kalınlığı, normal şartlarda 1 tabaka mum kalınlığına yakın olmalıdır.
Gerektiğinde akril kısım ön veya arka ısırma düzlemlerini oluşturacak şekilde dişler üzerine taşırılır.
Ön dişlerin palatinal yada lingual yüzlerinin yarısına arka dişlerin palatinal yada lingual yüzlerinde okluzaldan
1-2 mm daha dişetine doğru kısa tutulur.
Ayrıca hareket ettirilecek dişlerin serbest bırakılmasına dikkat edilmelidir.
Hareketli apareylerin plak gövde kısımları, ortodontik akrilden yapılırlar.
Şeffaftırlar ve kolay temizlenirler.
Ortodontik akril, basınçlı özel kaplarda kaynatılmadan 15-20 dakikada bekletilerek polimerize olan ve ortodontik amaçlar için geliştirilmiş akril
türlerindendir.
TUTUCU ELEMANLAR
Hareketli apareylerde tutuculuk, plak gövdenin ağız mukozası ile ilişkisi, doku adezyonu ve dişler arasına giren akrilik kısımlar aracılığı ile sağlanabilir Hatta bazı coçuklar, bu özellikten dolayı kroşesiz plaklar taşıyabilmektedir. Burada ilaveten dilin itici gücü vardır. Ancak aktif plaklı apareylerde, aktif elemanlar dişi iterken plağı ters yönde oynatıcı etki yapacağı için, plağın stabilitesi bozulacaktır. Plak gövdenin fonksiyonlarını eksiksiz yerine getirebilmesi için, stabilitesinin çok sağlam olması gerekir. Bu yüzden , akrilik plağın tutuculuğunu emin şekilde sağlayacak, çeşitli tipte kroşeler geliştirilmiştir.
Günümüzde hareketli ortodontik apareylerde kullanılan başlıca kroşeler şunlardır:
Adams, üçgen, damla, C , ok, lingual, jackson, duyzing, crozat, vetibül ark
Kendi aralarında üç şekilde incelenirler.
- Zemberekler (springler)
- Elastikler
- Vestibül arklar
ZEMBEREKLER (SPRINGLER)
Zemberekler hareketli apareylerin
en sık kullanılan, en önemli aktif elemanlarındandır.
Tellerin elastikiyet özelliğinden yaralanarak kuvvet uygularlar. Zembereklerin fizyolojik düzeyde kuvvet uygulayabilmesi için boylarının uzun , çaplarının düşük tutulması gerekmektedir. Bu sebeple zemberekler uygulandıkları yere bağlı olarak 0.5-0.6 ya da 0.7 mm paslanmazçelik telden bükülürler.
Zemberekler kullanıldıkları amaca göre 2 gruba ayrılırlar;
- Serbest Sonlanan Zemberekler
- Kapalı Zemberekler
Aktif elemanlar aktif plaklarda bulunur. Bu plakların tutuculuğu kroşeler aracılığı ile sağlandıktan sonra , bunlara hareket sağlayan elemanların da ilave edilmeleri gerekmektedir.
Dişlere hareket veren aktif elemanlar başlıca iki kısımda incelenir.
- Devamlı Aktif Elemanlar
- Kesintili Aktif Elemanlar
Bu elmanlar, aktif plaklarda devamlı fonksiyon gösterirler. Yaptırdıkları diş hareketine göre çeşitli isimler altında uygulanırlar.
AKTİF ELEMANLAR
DEVAMLI AKTİF
(SÜREKLİ ELEMANLAR)
ELASTİKLER
Elastikler doğal kauçuk veya sentetik polimerler olmak üzere iki farklı materyaldan üretilirler.
Ortodontik tedavide kullanılan çene içi ve çeneler arası elastikler çoğunlukla
doğal kökenli olan elastiklerdir.
Elastikler diastama kapatmada, rotasyonları düzeltmede kullanılırlar. Ayrıca tek diş veya bir grup dişin hareketi için de kullanılabilirler.
Bazı durumlarda intermaxiller elastikler
hareketli apareylerle kullanılabilirler. Sabit apareylerle hareketli apareylerin kullanımı bazı durumlarda daha kolay ve etkili olabilir.
Bazen de ağız dışı kuvvetlerle hareketli
apareylerin birlikte kullanımı gerekli
olabilir. Bu durumda da elastiklere ihtiyaç duyulur.
VESTİBÜL ARK
Vestibül ark iki farklı fonksiyon için kullanılabilir. Hawley pekiştirme plaklarında olduğu gibi, tutuculuk fonksiyonu görmektedir. Bu pasif bir fonksiyondur. Vestibül ark U
bükümlerinden sıkılmak suretiyle aktif hale getirilir ve dişlere devamlı
kuvvet uygularlar. Vestibül ark çoğu zaman çift rol oynar. Vestibül arkın bir arkın bir kısmı dişleri
pekiştiriken, diğer kısımı hareket ettirir. Labial arkın yapım amacı,
onun boyutunu belirler.
0.6 mm den 0.9 mm ye kadar çeşitli çaptaki tellerden
bükülebilirler.
Küçük çaplı bile olsa, her labial ark önemli basınç oluşturacağından, periapikal bölgeye ve pulpaya zarar verebilir. Hekim bilinçliolmalı ve labial arkın zararsız hareketli apereylerin, muhtemelen tamir edilmez zarara yol açan bir kısmınında olduğunu unutmamalıdır.
Vidalar:
Vidalar, uygulama kolaylıkları nedeniyle hareketli apareylerde çok kullanılan aktif elemanlardır. Vidalar kesikli kuvvet uygularlar. Vidalar apareyin değişik bölümleri
arasındaki ilişkiyi değiştirme yeteneğine sahiptir. Akrilik bölümler ile birlikte, dişleri ve
alveol kretleri de etkiler.Bir vida tek veya çift taraflı dişli silindir ve bir yuvadan oluşur. Diş hareketleri veya dental arkın genişletilmesi sırasında çevre dokulara zarar vermemek için vidanın adımları iyi ayarlanmalıdır. Vidanın 360 derecelik bir turu 0.8-1.0 mm lik genişletme sağlar.
KESİNTİLİ (SÜRELİ)
AKTİF ELEMANLAR
Merkezindeki deliklere yerleştirilecek bir anahtarla çeyrek turluk hareket oluşturulmalıdır. Hastanın her hafta uygulacağı 90 derecelik tur ile her iki taraftaki plak parçaları biribirinden 0.1 mm uzaklaşır.
Uygulanan bu kuvvet dokuların yeni konuma adaptasyonunu ve remodelasyonunu
sağlayacak biyolojik sınırlar
içindedir.
Vidanın dişli silindirinin şeması Segmentlerintam parelel hareketi için vida ‘guidepin’ ile desteklenmelidir.
Guide pinler metal kısımların rotasyonunu engeller ve apereyin stabilitesine yardımcı olur. Daha küçük vidalarda tek guide pin bulunur.
Bu yüzden kolaylıkla deforme olabilmektedirler.
Vidanın dişli kısmı yuva ile tamamen örtülebildiği gibi kısmen dekapanabilir.
Vidanın uzunluğu , maximum açılma kapasitesini ve plak parçalarının alabileceği en uzak konumu ifade eder.
Bazıları en fazla -8 mm ye kadar açılabilir. Vidayı açarken , vida ile plak parçaları önceden olduğu gibi sağlam ve rijit olmalıdır.
Böylece erkek ve dişi parçalar arası istenen miktarda hareket sağlanır.
Vidalar boyut açısındanda farklı seçenekler içerirler.
Maxilla için geniş, mandibula için daha dar olanlar kullanılır.
Küçük olanları dişlerin distal hareketeleriiçin de rahatlıkla kullanılabilir.
Eğer distal hareketi sağlayacak vida için yeterli yer yoksa, asimetrik yerleştirilen, tüm spirallerin tek tarafta olduğu vidalar seçilebilir.
ÖZEL AMAÇLI VİDALAR
Açık Vida (Traksiyon Vidası)
ORTODONTİK VİDA TİPLERİ
Bazı vakalarda açık şekilde yerleştrilen vida traksiyon için uygulanır.
Düzenli olarak kapatılarak istenen diş hareketi elde edilmiş olur.
Dişler birbirine doğru hareket ederek aradaki boşluğu kapatırlar.
Kullanım aşamasında bir segment sabitken, diğer segment ona doğru hareket eder.
Açık vida ile boşluk kapatma Fan Tipi Genişletme Vidası veya Kelebek Vida
Bazı durumlarda maxiller anterior segmentin, posteriora göre daha fazla
genişletilmesi gerekmektedir.
Bazı durumlarda ise posteriorun
anteriora göre daha fazla genişletilmesi gerekebilmektedir.
Bu durumlarda kelebek vida başarıyla
uygulanır.
Bu vidalar menteşe şeklinda bir mekanizmaya sahiptir.
Kelebek vidalar iki parçadan oluşurlar.
Bir menteşe görevi gören dayanak
noktası ve diskin içinde bir miktar
rotasyon sağlayan özel bir vida bulunur.
Plağın bitiş kısmına yerleştirilen ve rotasyonu sağlayan parça sayesinde posterior segmentin konumu değişmeden kalır.Bu şekilde plağın posterior kısmının hareketi sınırlandırılırken , anterior segmentte ise istenen miktarda genişletme elde edilebilir.
Bow Vida
Bertoni Vida
Mandibulanın anterior radyal genişletmesi için kullanılır. Standart genişletme
vidalarına göre anterior segmentte daha fazla genişletme sağlayabilirler. Genişletmenin
yanında saggital yönde de değişikler oluşabilir. Bu nedenle apareyin düzenli olarak dişlere adaptasyonu gerekmektedir.
Bertoni vidası diş kavislerine kendiliğinden transversal ve saggital yönde genişletme uygulayabilmektedir.
3 yönde etkili genişletme sağlayabilmektedir. Yerleştirirken hareket ettirilecek segmentlerin dişlere dik açı yapmasına dikkat edilmelidir.
Bertoni vidası alt plağa uygulandığında dilin yer rezervinin
azalmasına neden olmaktadır.
Molar Tipping Vidası
Heller Vidası
Akril içine yerleştirilecek bir uzantı ve kaldıraç görevi yapacak kolun birleştirilmesinden oluşur. Linguale eğilmiş alt molarların bukkale hareket ettirilmesi için uygun forma sahiptirler
Tek dişe traksiyon- basınç uygulamak için
kullanılabilecek vida türüdür.
Arkın en arkasındaki dişlerin hareketi için kullanılmaz.
Tek Diş Vidası
Akril içine yerleştirilecek bir uzantı ve kaldıraç görevi yapacak kolun birleştirilmesinden oluşur. Linguale eğilmiş alt molarların bukkale hareket ettirilmesi için uygun forma sahiptirler
Küçük boyuttaki bir vida uygulanıp fonksiyonu tamamlandıktan sonra hareketin devamı için daha uzun olanı tercih edilebilir. Tek dişin hareketi için 1,5-2 mm genişliğinde, 3-4 mm uzunlukta, prinç veya nikel kaplama vidalar kullanılabilir. Plak hazırlanırken dişin uzun aksına dik olacak şekilde yerleştirilmelidir.
Çeşitli vida tipleri ile hazırlanabilecek apareylerle meydana getirebilecek genişletme ve hareketler
Vidali plaklar yapacakları göreve göre çok değişik tiplerde bulunurlar ve bu vida tipleri tedavi yöntemine göre değişik şekillerde yerleştirebilirler. Geliştirilmiş olan farklı tip ve boyuttaki vidalarla değişik yönlerde genişletme hareketi sağlanabilir.
Bunlara örnek verilecek olunursa; direkt lateral genişletme , geniş maxiller arkı daraltma, radyal genişletme, asimetrik genişletme, bukkal segmentin distale hareketi, üst kesicilerin labial hareketi bunlardan en önemlileridir.
Direkt Lateral Genişletme
Üst molar ve premolarları karşıt dişler ile ilişkiye getirecek şekilde genişletme sağlamaktadır.
Geniş Maxiller Arkı Daraltma
Maxiller arkın çok geniş olduğu bazı durumlarda traksiyon vidası uygulanmış harakatli apareylerle çene daraltılabilir.
Radyal Genişletme
Üst ileri itim vakalarında, overjeti azaltmak için uygulanabilir. Çoğunlukla ön bölgedeki yer eksikliklerinde kullanılır. Genellikle fan tipi genişletme vidası kullanılır.
Aparey posteriorda tel ya da hazır bar ile bağlanır. Vida çevrildiğinde böylece aparey yelpaze şeklinde açılarak genişletmeyi sağlar.
Asimetrik Genişletme
Bukkal dişlerin , uniletaral cross-bite ın düzeltilmesinde kullanılır.Her iki yanda bukkal dişlerde kapanış yükseltilerek genişletme sağlanır. Hareket ettirilecek tarafta ısırma yüzü düzdür. Sabit tarafta alt dişlerde uyumlu ve lingual kenarlıdır.
Bukkal Segmentin Distale Hareketi
Erken süt dişi kaybı nedeniyle molar dişlerin mesialde yer aldığı durumlarda diş kavsinde yer açmak amacıyla dişler distale hareket ettirilir. Anteriorda kapanışı açmak için eğik düzlemli plak yer alır. Plakta iki kesim hattı vardır. Biri vidanın ortasından, diğeri hareket ettirilecek bukkal segmentle, vidanın uzun aksına parelel olarak yerleştirilir. Vidanın uzun aksı hareket ettirilecek segment çizgisine ve okluzal düzleme pareleldir.
Üst kesicilerin Labial Hareketi (anteriorsegmentin öne alınması )
Anterior cross-bite vakalarında kullanılır. Vida kesiciler mümkün olduğu kadar yakın konur, ayrıca okluzal düzlemle parelelliğini kaybetmeden ve eğmeden mümkün olduğu kadar aşağı doğru yerleştirilir. Bukkal dişlerin tümünde kapanış yükseltilir. Ön dişler çapraz kapanıştan kurtularak labiale doğru hareket eder. Hem anterior segmenti saggital yönde hem de posterior segmentleri transversal yönde hareket ettirmek için uygulanan apereyler bulunmaktadır. Bu tip apareylere ‘Y plak‘ denir.